De afgelopen jaren sluiten burgemeesters steeds vaker panden waarin drugs zijn aangetroffen. In de praktijk hoeft daarbij geen sprake te zijn van actieve drugshandel: meer dan 0,5 gram harddrugs, 5 gram softdrugs of meer dan 5 hennepplantjes. Mocht één van deze facetten aanwezig zijn, is dat voor burgemeesters vaak al voldoende om de woning tijdelijk te sluiten zonder bewoners vooraf een waarschuwing te geven.
Wet Damocles
Op grond van artikel 13b van de Opiumwet ook wel de wet Damocles genoemd, heeft de burgemeester de bevoegdheid om woningen te sluiten. In april 2018 heeft de Tweede Kamer een wetvoorstel aangenomen waarbij de sluitingsbevoegdheden zijn verruimd. Hierdoor kan een burgemeester ook woningen sluiten als er sprake is van strafbare voorbereidingshandelingen zonder dat er daadwerkelijk drugs wordt aangetroffen. Zo is bijvoorbeeld het aantreffen van potten in een woning of (bedrijfs)pand waar hennepplantjes worden gekweekt al voldoende.
Wordt de wet Damocles wel gebruikt waarvoor hij is bedoeld?
De wet Damocles is oorspronkelijk bedoeld om panden waaruit gedeald wordt te sluiten. Maar de laatste jaren is waar te nemen dat burgemeester en ook rechters steeds vaker de grenzen opzoeken. Het sluiten van een woning of pand is een herstelsanctie, niet bedoeld om te straffen. Daar is immers het strafrecht voor. De wet is bedoeld om de productie, verspreiding, handel en het gebruik van drugs tegen te gaan. Voor burgemeesters en rechters is het vaak voldoende om aannemelijk te maken dat er ook drugs wordt verhandeld.
In veel gevallen zijn het burgers die een gering aantal planten op de slaapkamer of op zolder hebben staan. Indien zij in een sociale huurwoning wonen staan ze hierdoor op straat. De overeenkomst wordt ontbonden en bewoners komen op de zwarte lijst. Deze personen kunnen dan ook nergens meer terecht.
Rechtsongelijkheid
Het aantal gesloten woningen is een lokale aangelegenheid en verschilt per gemeente. Waar enkele gemeenten op jaarbasis slechts twee woningen sluiten, kan het bij andere gemeenten hier een aanmerkelijk veelvoud van zijn. Momenteel is er geen landelijk beleid. Dit kan tot rechtsongelijkheid leiden omdat in de ene gemeente de overtreder meer kans heeft om uit huis gezet te worden dan in een andere gemeente.
Onderzoek
Michelle de Bruin (promovenda Rijksuniversiteit Groningen) heeft onderzoek gedaan naar de gerechtelijke uitspraken over panden die door de burgemeester zijn gesloten en bij de rechter zijn aangevochten. Tussen 2006 en 2017 waren er 217 gerechtelijke uitspraken. Volgens de Bruin is het in de praktijk niet nodig om aan te tonen dat een pand wordt gebruikt in het drugsmilieu. In 25% van de gevallen wordt het pand gesloten omdat er sprake is van actieve drugshandel zoals geformuleerd in de wet Damocles artikel 13b.
In 7 van de 10 gevallen gaat het alleen om een te grote hoeveelheid drugs dat is aangetroffen in een pand. Indien een bewoner naar de rechter gaat om de sluiting van de woning aan te vechten dan grijpt de rechter in. In 40% van deze zaken wordt de sluiting ongedaan gemaakt.
Dit zou kunnen suggeren dat burgemeesters het doel van de wet Damocles soms niet scherp voor ogen hebben. Het sluiten van woningen wordt gezien als een manier om de drugscriminaliteit aan te pakken. Maar de grote drugscriminelen worden hier vaak niet mee gepakt.